မန္မာလူမ်ိဴ းတို႔ရဲ႔ ရာသီစာေဆးဘက္ဝင္ မဲဇလီဖူး

"ေတာမဲဇလီ"

ျမန္မာလူမ်ိဴ းတို႔ရဲ႔ ရာသီစာေဆးဘက္ဝင္"မဲဇလီဖူး"

Senna siamea (Lam.) Irwin &Barneby
Cited as. Cassia siamea Lam.

Kingdom : Plantae
Family : Fabaceae
Subfamily : Caesalpinioideae

English names: Siamese cassia
Senna siamea (Thai: ขี้เหล็ก, khilek), also known as Siamese cassia, kassod tree, cassod tree and Cassia tree

တန္ေဆာင္မုန္း၊ လျပည့္ညနဲ႔ မဲဇလီ ဖူးသုပ္ဟာ လုိက္ဖက္လြန္းလွပါတယ္၊ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ေ႐ွးလူႀကီးသူမမ်ား လက္ထက္ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ ကတည္းက မဲဇလီဖူးေတြခူးၿပီး သုပ္စားခဲ့ေသာ အစဥ္အလာမ်ား႐ွိခဲ့လုိ႔ပါဘဲ၊ တန္ေဆာင္းမုန္းလျပည့္ညမွာ ျမတ္စြာဘုရား႐ွင္က ရာဇၿဂိဳလ္ျပည့္႐ွင္ အဇာတသတ္မင္းႏွင့္ အေပါင္းအပါတုိ႔အား သာမညဖလ သုတ္ ေဟာၾကားသည့္ ေန႔ထူးေန႔ျမတ္လည္း ျဖစ္ပါတယ္၊ မဇၥ်ိမ ေဒသမွလာေသာ သာရ ေကာမုဒိေဆးက်မ္းအရ လျပည့္ည သန္းေခါင္းယံအခ်ိန္မွာ ေဆးပင္အေပါင္းကုိ ေစာင့္ေ႐ွာက္သည့္ နတ္အေပါင္းတုိ႔သည္ မယ္ဇလီေစာင့္ နတ္မင္းႀကီးထံ ခစားသည္ဟုဆုိပါတယ္၊ ထုိအခ်ိန္ဟာ မယ္ဇလီကုိ ေဆးဖက္ဝင္ေအာင္ စီရင္ျခင္းအတြက္ အခ်ိန္ေကာင္းတရပ္ ျဖစ္ပါတယ္၊ လမင္းႀကီးျပည့္ျပည့္ဝဝ ထြန္းလင္းေနေသာအခ်ိန္တြင္ အေ႐ွ႕ဖက္ထြက္ေနေသာ မဲဇလီအဖူးအပြင့္ အရြက္ အျမစ္ အေခါက္ အသီး တုိ႔ကုိဆြတ္ခူး၍ ထုိညမွာပင္ အဖူးအပြင့္အရြက္တုိ႔ကုိ စားသုံးရမွာပါ၊ က်န္အဂၤါမ်ားကုိ ေနရိပ္မွာ အေျခာက္လွမ္း အမႈန္႔ျပဳ၍ ေန႔စဥ္စားရမွာပါ၊ ဤသုိ႔စားသုံးလ်ွင္ ႐ုပ္ရည္အဆင္းႏုပ်ဳိ၍ အသက္႐ွည္ေစေၾကာင္း ဘုန္းႀကီး၍ ဥာဏ္ပညာထက္ျမက္ က်က္သေရ မဂၤလာျပည့္စုံတယ္လုိ႔ယုံၾကည္ၾကတယ္၊ လျပည့္ည ၏ ၁၂ နာရီတိတိအခ်ိန္ကုိ ေဆးေပါင္းခေသ ညရဲ႕ အျမင့္ဆုံး အစြမ္းအထက္ဆုံး အခ်ိန္လုိ႔သတ္မွတ္ၿပီး မယ္ဇလီအဖူးမ်ားကုိ ခ်က္ျခင္းခူးကာ ျပဳတ္ သုပ္စားျခင္းျဖင့္ ၉၆ပါးေဝဒနာမ်ား ေပ်ာက္ကင္းႏုိင္သည္ဟု ယုံၾကည္ၾကပါတယ္။



ေဆးေပါင္းခတဲ့ညမွာ စားၾကေသာ မဲဇလီဖူးကုိ ဘယ္လုိအပင္က ခူးဆြတ္ၾကမလဲ?
မဲဇလီဆုိတဲ့အမည္နဲ႔ အပင္ ၃ မ်ဳိးေလာက္႐ွိပါတယ္၊ Cassia alata ဆုိတာကုိ မဲဇလီႀကီး  သေဘၤာမဲဇလီေခၚပါတယ္၊ စားလုိ႔မရေသာ မယ္ဇလီႀကီးျဖစ္ပါတယ္၊ Cassia mimosoides ဆုိတဲ့အပင္ကေတာ့ ႐ွမ္းျပည္ဖက္မွာေတြ႕ရတတ္ၿပီး စားသုံးရေသာအပင္မဟုတ္ပါဘူး၊ ယခုေဖာ္ျပထားေသာ Senna siamea အပင္ကေတာ့ အညာတခြင္ ေနရာတုိင္းမွာ ေပါက္ေရာက္ၿပီး "ေတာမဲဇလီ"လုိ႔ အမည္တြင္ပါတယ္၊ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ညမွာ အဖူးကုိ ခူးၿပီးသုတ္စားတဲ့အပင္ဟာ ဒီအပင္ျဖစ္ပါတယ္၊

Taxonomic Descriptions

ေတာမဲဇလီအပင္ေတြဟာ အပင္ႀကီးမ်ဳိးျဖစ္တယ္၊ ႏုနယ္ေသာအကုိင္းအခက္ေလးေတြမွာ အေမႊးႏုေလးေတြ ဖုံးလုိ႔ထားပါတယ္၊ အရြက္ေတြက ရြက္ေပါင္းအမ်ဳိးအစား ျဖစ္ၿပီး unipinnate and paripinnate compound ရြက္မႊာစုံ တဆင့္ငွက္ေမႊးရြက္ေပါင္း
ျဖစ္ပါတယ္၊ ရြက္လႊဲထြက္ၿပီး အေႂကြျမန္ေသာ ရြက္စြယ္ caducous stipules ပါ႐ွိပါတယ္၊ ရြက္မႊာ leaflets ေလးမ်ားက အစုံ ၆ ကေန ၉ စုံအထိ ပါပါတယ္၊ ရြက္မႊာကေလးမ်ားဟာ မာေတာင့္ေသာလကၡဏာ subcoriaceous ႐ွိပါတယ္၊ ရြက္မႊာေလးရဲ႕ထိပ္ဖ်ားဟာ retuse or cuspidate ျဖစ္ပါတယ္၊ အကယ္၍မ်ား ခြၽန္ျမေနေသာပုံစံျဖစ္ခဲ့ရင္ ေတာမဲဇလီမဟုတ္ပါဘူး၊ ပန္းခုိင္ ကေတာ့ terminal, axillary corymbose panicle  ထိပ္ထြက္ၾကားထြက္ ရင္းျခားထိပ္ညီ ပန္းခုိင္ျဖစ္ပါတယ္၊ ပန္းပြင့္ေတြက အဝါေရာင္ လိင္စုံ bisexual ၊ ၂ ခ်မ္းညီ zygomorphic၊  အထက္တည္မ hypogynous ၊ ၅ အဂၤါဆ pentamerous  ပန္းမ်ားျဖစ္ပါတယ္၊ မညီညာေသာ ပြင့္ဖတ္ ၅ sepals ခုပါၿပီး စိမ္းဝါေရာင္သန္းပါတယ္၊ ထုိ႔အတူ ေတာက္ပေသာ အဝါေရာင္  ပြင့္ခ်ပ္ petals အေရအတြက္ကလည္း ၅ ခုပါၿပီး အတြင္းဖက္တခုက အရြယ္ငယ္ပါတယ္၊ ဝတ္ဆံဖုိ stamens ၁၀ ခုပါပါတယ္၊ ၇ ခုက သေႏၶေအာင္ႏုိင္ေသာ fertile stamens ျဖစ္ၿပီး ၃ ခုကေတာ့ ျမဳံေနေသာ sterile stamens ျဖစ္ၾကတယ္၊ ေအာင္ျမင္ေသာ ၇ ခုကလည္းမညီၾကပါဘူး ၄ ခု႐ွည္ ၃ ခုတုိပါတယ္၊ ဒီလကၡဏာက Senna genus ရဲ႕ထင္႐ွားေသာလကၡဏာတခုျဖစ္ပါတယ္၊အျခားေသာ မ်ဳိးရင္းဝင္ အပင္ေတြနဲ႔ မတူေသာအခ်က္မွာ ရင့္မွည့္ေသာ ဝတ္မႈံအိပ္ anthers မ်ားေပါက္ကြဲခဲ့လ်ွင္ ထိပ္ေပါက္ apical pore နဲ႔ ဝတ္မႈံမ်ားျပန္႔လြင့္ ေစျခင္းျဖစ္ပါတယ္၊ အမအဂၤါ Pistil  မွာ ကာပယ္ တခုသာပါ႐ွိပါတယ္၊ အေစ့အိမ္အေျခမွာ gynophore ပါ႐ွိျခင္းကထူးျခားပါတယ္၊ အသီးကေတာ့ pod အမ်ဳိးအစားျဖစ္ကာ အေစ့ ၃၀ ခန္႔ ပါ႐ွိပါတယ္၊

မယ္ဇလီပင္ေတြဟာ တုိင္းရင္းေဆးမွာလည္းထင္႐ွားလွပါတယ္၊

အသုံးျပဳသည့္အစိတ္အပိုင္းမွာ ပဥၥငါးပါးလုံးအသုံးျပဳႏိုင္သည္။



အာနိသင္

မဲဇလီပင္၏အ႐ြက္မွာ ေအးခါး အရသာရွိ၏။ အနည္းငယ္ခါးသက္သက္အရသာရွိၿပီး ဖန္ေသာအရသာရွိ၏။ ဝမ္းမီးကိုေတာက္ေစၿပီး အစာကိုေၾကေစသည္။
သလိပ္ကိုႏိုင္၏။ အပူကိူၿငိမ္းေစ၏။ အိပ္ေပ်ာ္ေစ၏။ မီးယပ္ကြက္ကိုေပ်ာက္ေစတတ္၏။

အသုံးျပဳပုံ

မဲဇလီပြင့္ကိုျပဳတ္၍ေသာက္ေပးပါက လည္ေခ်ာင္းနာ၊ ေခ်ာင္းဆိုး၊ ရင္က်ပ္မ်ားကို
သက္သာေစပါသည္။ မဲဇလီ႐ြက္ႏွင့္မုရားႀကီး႐ြက္ဆတူေရာၿပီး သုံးခြက္တစ္ခြက္က်ဳိ၍ငုံေပးျခင္း၊ အနည္းငယ္ေသာက္ေပးျခင္းျဖင့္ ေခ်ာင္းဆိုးေသြးပါျခင္း၊ ေခ်ာင္းေျခာက္ဆိုးျခင္းကို သက္သာေစပါသည္။

မဲဇလီအဖူးကိုသုပ္စားျခင္းျဖင့္ သမ္းေဝၿပီးအိပ္မေပ်ာ္ေသာ ေရာဂါကို အိပ္ေပ်ာ္ေစပါသည္။ ပါးစပ္အတြင္းအပူနာထြက္ျခင္း၊သြားဖုံးႏွင့္ပက္သက္ေသာ ေရာဂါအမ်ဳိးမ်ဳိးျဖစ္လ်ွင္ အပြင့္၊အ႐ြက္တို႔ကို ခပ္က်က်ျပဳတ္၍ ငုံေပးပါက သက္သာေပ်ာက္ကင္း ေစပါသည္။

မဲဇလီျမစ္ကိုေသြး၍မ်က္စိကြင္း၊မ်က္စဥ္းခတ္ျခင္း ျပဳလုပ္ပါက မ်က္စိနာကို ေပ်ာက္ကင္းေစပါသည္။ ကနခိုစား၍ ဝမ္းသြားလြန္ကဲေသာ ္မဲဇလီျမစ္ကို
ထန္းလ်က္ႏွင့္ျပဳတ္၍ တိုက္ႏိုင္ပါသည္။

အမ်ဳိးသမီးမ်ားမီးယပ္ကြက္မ်ားထြက္ပါက မဲဇလီပြင့္(သို႔မဟုတ္)အ႐ြက္ကို ညက္ေအာင္အမႈန္႔ျပဳၿပီးလိမ္းေပး ပါက သက္သာေပ်ာက္ကင္းေစသည္။

မဲဇလီအ႐ြက္ျပဳတ္ရည္(သို႔မဟုတ္)အ႐ြက္အမႈန္႔ျပဳ၍ ပ်ားရည္ႏွင့္ေတစားပါက ေသြးသားသန္႔စင္ၿပီး အားအင္ျပည့္ၿဖိဳးေစသည္။ အဆိပ္ရွိေသာ သတၱဝါမ်ား(ကင္း၊ပု႐ြက္ဆိတ္အနီမ်ား) ကိုက္ပါက အ႐ြက္ကိုႀကိတ္၍ အုံေပးလ်ွင္အဆိပ္ေျပေစသည္။ မဲဇလီ႐ြက္ကိုသံပုရာရည္ႏွင့္ႀကိတ္၍ႏွင္းခူနာေပၚတြင္
အုံေပးျခင္း၊ျပဳတ္ရည္ျဖင့္ဖန္ေဆးျခင္း ျပဳလုပ္ေပးပါက
ႏွင္းခူအစိုနာကို သက္သာ ေပ်ာက္ကင္းေစပါသည္။

ကဲ...မိတ္ေဆြတုိ႔ လည္း လျပည့္ညမွာ မဲဇလီဖူးသုပ္ စားၾကပါစုိ႔လား..

Medicinal Plants of Myanmar-(FREDA)
Dr.Kyaw Soe and Daw Tin Myo Ngwe

လက္ေတြ႕အသုံးခ်ေဆးဖက္အပင္မ်ားေပါင္းခ်ဳပ္
(က်န္းမာေရးဝန္ႀကီးဌာန)